Het Holocaustmonument in Berlijn. 2711 grijze zuilen herinneren sinds 2005 aan de miljoenen joodse slachtoffers van de Holocaust.
De eerste keer dat ik langer in Berlijn woonde, was in 1996. Ik studeerde hier toen een semester Geschiedenis. Al snel vielen me twee dingen op: Duitse jongeren waren veel politiek bewuster dan Nederlandse en ze schaamden zich voor de oorlog.
Dat laatste vond ik raar – wat konden zij daar nou aan doen – maar in de loop van de jaren begreep ik dat ze op school en in de media hun hele leven zijn geconfronteerd, om niet te zeggen doodgegooid, met nazimisdaden en de schuldvraag. Daarnaast hadden ze allemaal grootouders die op de een of andere manier bij de oorlog betrokken waren.
Een vriend van mij vertelde dat hij een keer thuis met zijn gitaar liedjes zong die hij op een SPD-jongerenweekend had geleerd. Waarop zijn stiefopa – zijn echte opa was in de oorlog omgekomen nog voor zijn vader was geboren – opeens opmerkte dat hij die liedjes ook kende. Dat zongen de communistische gevangenen in het concentratiekamp waar hij werkte.
Ik was geschokt, maar in de loop van de jaren heb ik meer van dit soort verhalen gehoord. Dat kan ook niet anders: al mij generatiegenoten hebben of hadden familieleden die de oorlog hebben meegemaakt. De sociaal-psycholoog Harald Welzer heeft daar studie naar gedaan: ‘Opa war kein Nazi‘. Daarin beschrijft hij hoe de tweede en de derde generatie na de oorlog geneigd is de misdaden of de minder goede dingen van de eigen (groot)ouders kleiner te maken dan ze zijn of ze geheel te verdringen. Elk verhaal dat maar in de buurt komt van iets goeds, wordt uitvergroot.
Het Holocaustmonument met op de achtergrond de Rijksdag
Uit onderzoek van weekblad Die Zeit van dit najaar blijkt dat de vierde generatie daar geen last meer van heeft. Scholieren tussen de 14 en de 19 jaar zijn opener en eerlijker over het naziverleden van de eigen voorouders dan voorgaande generaties. Ze hebben geen persoonlijke band meer met degenen die de oorlog bewust hebben meegemaakt en staan er daardoor verder vanaf.
De huidige generatie scholieren is nog steeds geïnteresseerd in de nazitijd en vindt dat herdenken zinvol is. Ze houden er alleen niet van als van ze verwacht wordt dat ze zich aangedaan tonen als het over de oorlog gaat. Volgens Die Zeit hebben de lessen over de Holocaust op Duitse scholen vaak iets krampachtigs. Daardoor hebben de leerlingen het gevoel dat ze het niet vrij en open kunnen praten over wat zij vinden. Terwijl ze dat wel graag willen.
Ik moest opeens denken aan een bezoek aan het Anne Frankhuis in Amsterdam vorig jaar. Ik was daar met een Duitse vriendin en haar 7-jarige dochter. Van tevoren legden we het meisje uit waarom en voor wie Anne Frank zich schuilhield. Ze had nog nooit van het nationaal-socialisme gehoord en vond het verhaal redelijk onbegrijpelijk, bleek toen ze er in het Achterhuis op terugkwam. “Maar waarom hadden die nazi’s dan zo’n hekel aan de joden?” Dat in het Duits in een overvol Anne Frankhuis in Amsterdam te moeten uitleggen – het voelde heel… krampachtig.
Marja schrijft 
Pingback: Het einde van de dienstplicht | Marja in Berlin
Je vader heeft me geleerd hoe ik zijn bloggende dochter elektronisch kon opsporen. Wij hebben over het onderwerp van het haperende Duitse geheugen al eens eerder de degens gekruist. Alhoewel ik van mening ben dat het geen enkel doel meer dient ouwe koeien uit de sloot te trekken, brengt je verhaal over het onwetende Duitse meisje in Amsterdam bij mij toch gevoelens teweeg die je zou kunnen vatten in een bijbels citaat:
“En er ontstond geen lichte beroering onder de broederen.” Want je zult het toch met mij eens zijn dat zo’n meisje alleen maar zo onwetend kan zijn als het om haar heen zowel thuis als op school of weet ik veel waar toch wel oorverdovend stil moet zijn geweest. Persoonlijk heb ik niet zo veel van de oorlog te lijden gehad maar ik vind dat deze deken van onwetendheid die over Duitsland ligt toch wel erg veel mensen oneer aan doet. Ik blijf je dan ook warm aanbevelen het boek “Hitlers gewillige beulen” van Jonathan Goldhagen te lezen. Ik zou zelfs nog een stap verder willen gaan en je de suggestie aan de hand doen om eens vier uur vrij te maken en te gaan zitten kijken naar “Shoah”van de franse cineast Claude Lanzmann. Dan zit er aan onwetend Duitse meisjes toch misschien één facet méér dan je tot nu toe voor mogelijk had gehouden.
Nu ik weet waar ik je vinden kan blijf ik je wel volgen. Al was het alleen al omdat ook Jory dat heel graag wil weten.
Groet,
Nico de Greef.
Ik vraag mij af of Nederlandse meisjes van zeven weten wie Anne Frank was en waarom de Duitsers zo’n hekel aan de joden hadden. Ik vraag me af of ik het zelf wist toen ik zeven was. Maar ook als je vindt dat Duitse kinderen daar meer van doordrongen moeten zijn dan Nederlandse – wat ik me bij deze vierde generatie afvraag – kan ik je geruststellen: ook haar generatie zal op Duitse scholen nog veel over de Tweede Wereldoorlog en het nationaal-socialisme leren. Meer dan Nederlandse kinderen in ieder geval. Heb je wel eens een onderzoek gelezen over de kennis van Nederlandse jongeren over die tijd? Schrikbarend.
Overigens waren we in het Anne Frankhuis omdat de moeder van dit meisje, een vriendin van mij, het belangrijk vond dat ze dat zag en daarover zou leren.
Er is daar veel te zien wat de pet van een kind van zeven te boven gaat. Ik weet niet of ik een kind van zeven daarmee naar toe zou nemen.
Overigens ben ik het echt niet met je eens als je het over een deken van onwetendheid in Duitsland hebt. Ik ken geen land dat zo doordrongen is van de Tweede Wereldoorlog en de eigen schuld als Duitsland.